Πρόσφατα επισκέφτηκα το κτήριο του Υπουργείου Παιδείας, αναζητώντας βοήθεια σε ένα ζήτημα εκπαιδευτικής φύσεως. Καθώς περπατούσα μέσα στους ατελείωτους διαδρόμους με τα αμέτρητα γραφεία των διευθύνσεων και των αντίστοιχων τμημάτων τους, ασυναίσθητα ένιωσα σαν τον ήρωα Θησέα που αναζητούσε απεγνωσμένα διέξοδο μέσα στο λαβύρινθο.
Μπροστά μου, σχεδόν συνειρμικά, σχηματιζόταν η εικόνα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Ένας λαβύρινθος με πολύπλοκους διαδρόμους, στο βάθος του οποίου κατοικεί ένα σύγχρονο μυθικό τέρας. Ένα τέρας που εδώ και δεκαετίες καταβροχθίζει με τρόπο αδηφάγο κάθε νέα δημιουργική προσπάθεια για την ουσιαστική αλλαγή της εκπαίδευσης στην χώρα μας και που δεν είναι άλλο από τη γραφειοκρατία.
Βεβαίως, η γραφειοκρατία είναι σχεδόν συνυφασμένη με την ίδια την δομή της δημόσιας διοίκησης στη χώρα μας. Στο χώρο της εκπαίδευσης όμως μπορεί να αποβεί άκρως καταστροφική. Κι αυτό γιατί όχι μόνο σπαταλά τον πολύτιμο χρόνο των εκπαιδευτικών αλλά και γιατί προτάσσει την τυπολατρική διεκπεραίωση έναντι της ουσιαστικής υλοποίησης. Με λίγα λόγια αναδεικνύει το «φαίνεσθαι» έναντι του «είναι» στην εκπαιδευτική διαδικασία και επιβάλλει το αναγκαστικό στη θέση του αναγκαίου.
Παράλληλα, μεταβάλλει τις σχολικές μονάδες, δημόσιες και ιδιωτικές, σε γρανάζια ενός συστήματος χωρίς ίχνος αυτονομίας. Η οργάνωση της σχολικής ζωής μέσα από συγκεντρωτικούς διαύλους ισοπεδωτικών διατάξεων στερεί από τα σχολεία και τους εκπαιδευτικούς τη δυνατότητα της αυτενέργειας. Έτσι όμως διαμορφώνεται ένα ασφυκτικό περιβάλλον που ουσιαστικά πνίγει την ανάληψη οποιασδήποτε ουσιαστικής πρωτοβουλίας για τη βελτίωση της ποιότητας τη σχολικής ζωής.
Με όλα τα παραπάνω δεν ισχυρίζομαι προφανώς πως η οργάνωση είναι μια περιττή διαδικασία. Η οργάνωση της σχολικής ζωής είναι και αναγκαία και επιβεβλημένη. Όμως σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να συγχέεται με την απονεκρωτική διαδικασία ενός συγκεντρωτικού και τυπολατρικού συστήματος. Απεναντίας, η οργάνωση, όταν είναι αποκεντρωμένη, ενισχύει την έννοια της ελευθερίας που με τη σειρά της εξυψώνει την έννοια της ευθύνης. Και η ευθύνη αποτελεί την πεμπτουσία του δημοκρατικού μας πολιτεύματος.
Είναι ευθύνη λοιπόν της πολιτείας να επανεξετάσει άμεσα το συγκεντρωτικό χαρακτήρα του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Μέσα από την αναδιάρθρωση των διοικητικών δομών της εκπαίδευσης θα πρέπει να διασφαλιστεί η αυτόνομη λειτουργία των σχολικών μονάδων. Μέσα από αποκεντρωμένες διαδικασίες θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων και η καλλιέργεια πνεύματος συλλογικής ευθύνης. Παράλληλα, είναι αδιανόητο στην ψηφιακή πλέον εποχή να διατηρούνται απαρχαιωμένα μέσα και πεπαλαιωμένες διαδικασίες για την οργάνωση της καθημερινής λειτουργίας του σχολείου. Η αξιοποίηση των ψηφιακών μέσων εν προκειμένω θα μπορούσε να απελευθερώσει την σχολική ζωή από την καταδυνάστευση την γραφειοκρατίας, ενώ ταυτόχρονα θα μπορούσε να εξασφαλίσει άμεσα την απλοποίηση και επιτάχυνση των τυποποιημένων διαδικασιών.
Όμως το δυσκολότερο έργο είναι άλλο. Καμιά από τις παραπάνω προτάσεις δεν θα μπορούσε να καρποφορήσει χωρίς την αναθεώρηση της συλλογικής μας νοοτροπίας. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την εξαφάνιση κάθε ελπίδας είναι η επιβολή ενός απρόσωπου και μονότονου συστήματος που θα αλλοτριώνει την ψυχή και την σκέψη των εκπαιδευτικών. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος έγκειται στο σβήσιμο του πηγαίου ενθουσιασμού που αποτελεί την ουσιαστική κινητήριο δύναμη του πολύτιμου παιδαγωγικού μας έργου. Θα χρειαστεί λοιπόν να αναζητήσουμε και να επαναπροσδιορίσουμε την ουσία της παιδαγωγικής μας αποστολής μακριά από ανούσιες και επιφανειακές προσεγγίσεις. Θα χρειαστεί να ξαναβρούμε τον χαμένο μίτο της Αριάδνης.
Αντώνιος Σ. Ψύρης
Φιλόλογος-Ιστορικός
Διευθυντής Γυμνασίου Εκπαιδευτηρίων Δούκα
lykeiodoukas.wordpress.com 